تاثیر هورمون ها بر وزن یکی از موضوعات حیاتی در علم تغذیه و پزشکی است که به بررسی چگونگی تأثیرگذاری هورمون ها بر متابولیسم، اشتها و توزیع چربی در بدن می پردازد. همانطور که همه ما می دانیم هورمون ها که از طریق غدد خاصی در بدن از جمله تیروئید، پاراتیروئید، هیپوفیز و… تولید شده و از طریق آن ها به سایر اندام های بدن انتقال می یابند نقش کلیدی در تنظیم فرآیندهای بیوشیمیایی بدن دارند.
از این رو تغییرات در سطوح آن ها می تواند به افزایش یا کاهش وزن منجر شود. اکنون در این مقاله از مجله ایرانیان می خواهیم انواع هورمون هایی که نقش موثری در چاقی دارند معرفی کرده و به عبارتی تاثیر هورمون ها بر وزن بدن را بررسی کنیم.
هورمون چاقی چیست و چگونه باعث افزایش وزن می شود ؟
پیش از هر چیزی باید بگوییم که چاقی هورمونی یک اصطلاح است که ریشه اصلی آن به برهم ریختن تعادل و تنظم هورمون ها بازمی گردد. هورمون چاقی که عمدتاً شامل لپتین و انسولین است نقش مهمی در تنظیم وزن و افزایش متابولیسم و چربی سوزی دارد.
لپتین که از بافت چربی ترشح می شود به مغز پیام می دهد که ذخایر چربی کافی است و باید اشتها کاهش یابد. اما در افراد چاق این سیگنال ها ممکن است مختل شوند و مغز به لپتین مقاوم شود که در نهایت این فرایند به افزایش اشتها و کاهش سوخت و ساز ختم می شود. انسولین نیز با تنظیم قند خون و ذخیره چربی در بدن می تواند در افزایش وزن نقش داشته باشد. در نتیجه اختلال در عملکرد این هورمون ها می تواند به چاقی منجر شود.
علائم و نشانه های چاقی هورمونی
همانطور که گفته شد چاقی هورمونی به افزایش وزن ناشی از اختلالات هورمونی اشاره دارد که می تواند به تغییرات متابولیک و افزایش ذخیره چربی منجر شود. این نوع چاقی معمولاً با عدم تعادل در هورمون هایی مانند انسولین، لپتین و کورتیزول مرتبط است. از جمله شایع ترین علائم ناشی از این عارضه عبارتند از:
- افزایش وزن ناگهانی
- افزایش اشتها
- خستگی مفرط
- تغییرات در قاعدگی
- تجمع چربی در ناحیه شکم
- مشکلات خواب
- افسردگی یا اضطراب
- کاهش libido
- پوست چرب یا آکنه
- افزایش تشنگی و ادرار کردن زیاد
هورمون های اصلی و تأثیر آن ها بر وزن
هورمون های اصلی مانند انسولین، لپتین و گرلین تأثیر قابل توجهی بر وزن بدن دارند. انسولین که از پانکراس ترشح می شود نقش مهمی در متابولیسم قند و چربی دارد. زمانی که سطح انسولین در بدن افزایش پیدا می کند این فرایند باعث می شود ذخیره چربی بالا رفته و در نتیجه افزایش وزن در بدن اتفاق بیفتد.
تماس با ما
هورمون اصلی دیگر لپتین نام دارد که از بافت چربی تولید می شود. این هورمون به مغز پیام می دهد که احساس سیری کند و در نتیجه کاهش اشتها را به همراه دارد. در مقابل گرلین که به عنوان هورمون گرسنگی شناخته می شود باعث افزایش اشتها می شود. باتوجه به متن فوق می توان دریافت که تعادل بین این هورمون ها برای مدیریت وزن بسیار حیاتی است. از دیگر تاثیر هورمون ها بر وزن می توان به موارد زیر اشاره نمود.
هورمون های استروئیدی
هورمون های استروئیدی مانند استروژن و تستوسترون نیز تأثیر زیادی بر وزن بدن دارند. استروژن که عمدتاً در زنان تولید می شود می تواند بر توزیع چربی در بدن تأثیر بگذارد. بد نیست بدانید که در دوران یائسگی میزان سطح استروژن پایین می آید که این فرایند خود موجبات افزایش وزن و تغییرات در توزیع چربی را به همراه دارد. همچنین تستوسترون که در مردان بیشتر تولید می شود به حفظ توده عضلانی کمک کرده و متابولیسم را افزایش می دهد. از این رو زمانی که سطح تستوسترون در مردان کاهش پیدا کند به طور خودکار فرایند افزایش چربی و کاهش عضله در بدن آنان اتفاق می افتد.
هورمون های تیروئیدی
از دیگر تاثیر هورمون ها بر وزن باید به تاثیرات هورمون های تیروئیدی که شامل تیروکسین (T4) و تری یدوتیرونین (T3) و نقش بسیار مهمی در تنظیم متابولیسم دارند اشاره نمود. طبق تحقیقات پزشکی به عمل آمده از آنجایی که این هورمون ها بر سرعت سوخت و ساز بدن تأثیر می گذارند در نتیجه بر وزن نیز تأثیر می گذارند. به عنوان مثال کم کاری تیروئید می تواند منجر به کاهش متابولیسم و افزایش وزن شود. در حالی که پرکاری تیروئید می تواند باعث کاهش وزن شود. بنابراین بررسی سطح هورمون های تیروئیدی در افرادی که با مشکل وزن مواجه هستند بسیار مهم است.
هورمون کورتیزول
کورتیزول یا همان هورمون استرس تأثیر قابل توجهی بر وزن و توزیع چربی دارد. زیرا ممکن است همه ما این وضعیت را تجربه کرده باشیم در مواقعی که دچار استرس می شویم اشتهای ما به شدت افزایش پیدا کرده و دچار پرخوری می شویم. این به این معناست که در زمان استرس، سطح کورتیزول افزایش می یابد و این می تواند منجر به افزایش اشتها و تمایل به مصرف غذاهای پرکالری شود. همچنین هورمون کورتیزول می تواند به ذخیره چربی در ناحیه شکم منجر شود. از این رو مدیریت استرس از طریق تکنیک های مختلف مانند مدیتیشن و ورزش باعث می شود سطح هورمون کورتیزول در بدن کنترل شده و در نتیجه باعث کنترل وزن نیز شود.
تاثیر هورمون خواب بر وزن
تحقیقات پزشکی در خصوص تاثیر هورمون ها بر وزن ثابت نموده کیفیت خواب و بالا رفتن عملکرد آن نیز تأثیر زیادی بر هورمون های کنترل کننده وزن دارد. از طرفی هم خواب ناکافی می تواند منجر به افزایش سطح گرلین و کاهش سطح لپتین شود که در نتیجه احساس گرسنگی را افزایش داده و منجر به افزایش وزن می شود. بنابراین برای کنترل وزن کاذب ناشی از پرخوری های عصبی همواره پزشکان توصیه می کنند کیفیت خواب خود را از طریق رعایت عادات خواب سالم افزایش دهید.
تأثیر هورمون های پانکراس(انسولین و گلوکاگون) بر وزن
انسولین و گلوکاگون هورمون های اصلی ترشح شده از پانکراس می باشند که نقش مهمی در تنظیم قند خون و متابولیسم چربی دارند. زیرا انسولین به ذخیره قند و چربی در بدن کمک می کند و افزایش سطح آن می تواند منجر به افزایش وزن شود. همچنین گلوکاگون که به عنوان هورمون ضد انسولین شناخته می شود به آزادسازی قند از کبد کمک می کند. از این رو می توان گفت تعادل بین این دو هورمون برای مدیریت وزن و جلوگیری از چاقی بسیار مهم است.
