پپتید و نقش آن‌ در سلامت پوست سر و رشد مو

ریزش مو و کاهش تراکم مو از مشکلات رایج در جامعه است و عوامل مختلفی مانند ژنتیک، استرس، تغذیه نامناسب و بیماری های داخلی در آن نقش دارند. در سال های اخیر، توجه به مراقبت علمی از مو و پوست سر افزایش یافته و محصولات جدیدی با ترکیبات نوین وارد بازار شده اند. یکی از مهم ترین این ترکیبات پپتیدها هستند؛ زنجیره های کوتاه اسیدهای آمینه که به عنوان سازنده های پروتئین شناخته می شوند. پپتیدها می توانند نقش های مختلفی در بدن داشته باشند، از جمله ترمیم بافت، کاهش التهاب و تحریک تولید پروتئین های ساختاری. رشد جست وجو برای کلمه «پپتید» همراه با «مو» در گوگل و افزایش محتوای شبکه های اجتماعی دربارهٔ آنها نشان می دهد که پپتیدها به یکی از روندهای اصلی مراقبت از مو تبدیل شده اند. این مقاله به بررسی علمی پپتیدهای مهم در سلامت پوست سر و رشد مو، مکانیسم های عمل آنها و محصولات حاوی این ترکیبات می پردازد.

پپتید چیست؟

پپتید زنجیره های کوتاه از اسیدهای آمینه هستند که طول آنها معمولاً کمتر از ۵۰ اسید آمینه است. زمانی که تعداد اسیدهای آمینه بیشتر می شود، به آنها پروتئین می گویند. ساختار ساده پپتیدها باعث می شود که بتوانند به راحتی از سدهای زیستی عبور کنند و به گیرنده های سلولی متصل شوند، بنابراین در تنظیم فعالیت های زیستی نقش دارند. بسیاری از هورمون ها و عوامل رشد، خود پپتید هستند. پپتیدهای بیومیمتیک (Biomimetic peptides) ترکیباتی هستند که ساختار آنها شبیه به پپتیدهای طبیعی بدن است و می توانند همان عملکرد را تقلید کنند؛ به همین دلیل، در صنایع آرایشی و مراقبت از پوست و مو به کار می روند. پپتیدها می توانند در سطح پوست یا داخل فولیکول های مو عمل کنند و پیام های خاصی را به سلول ها ارسال نمایند تا سنتز پروتئین های ضروری، خون رسانی و ترمیم بافت را تحریک کنند.

دسته بندی پپتیدهای مؤثر بر رشد مو

براساس تحقیقات علمی و تجربیات بالینی، پپتیدهای تأثیرگذار بر مو در چند گروه اصلی قرار می گیرند:

1. پپتیدهای مسی (Copper peptides)

2. پپتیدهای کلاژن یا پپتیدهای غذای دریایی

3. پپتیدهای بیومیمتیک ترکیبی (مانند پروکاپیل و کاپیکسید)

4. پپتیدهای جدید حاصل از پژوهش های اخیر (مانند پپتیدهای مشتق از آدیپونکتین)

در ادامه به معرفی هر گروه، مکانیسم عمل و شواهد علمی موجود می پردازیم.

برای مشاوره رایگان دریافت خدمات

اطلاعات خود را وارد کنید

"(ضروری)" indicates required fields

نام و نام خانوادگی(ضروری)

شماره تماس(ضروری)

استان(ضروری)

استان خود را مشخص کنیدتهرانآذربایجان شرقیآذربایجان غربیاردبیلاصفهانالبرزایلامبوشهرچهارمحال و بختیاریخراسان جنوبیخراسان رضویخراسان شمالیخوزستانزنجانسمنانسیستان و بلوچستانفارسقزوینقمکردستانکرمانکرمانشاهکهگیلویه و بویراحمدگلستانگیلانلرستانمازندرانمرکزیهرمزگانهمدانیزد

تمایل به دریافت چه خدماتی دارید؟(ضروری)

لاغری و رژیم

زیبایی و جوانسازی

لیزر موهای زائد

کاشت مو و ابرو

۱. پپتید مس GHK‑Cu (Copper Tripeptide‑۱)

ساختار و مکانیسم عمل

GHK‑Cu معروف ترین پپتید مسی است که از سه اسید آمینه گلیسین، هیستیدین و لیزین تشکیل شده و با یون مس پیوند می دهد. این پپتید به طور طبیعی در پلاسما، بزاق و ادرار انسان وجود دارد اما با افزایش سن سطح آن کاهش می یاب. GHK‑Cu نقش های متعددی در بدن دارد:

• افزایش سنتز کلاژن، الاستین و سایر پروتئین های ماتریکس پوست؛

• تحریک رشد عروق خونی و اعصاب؛

• کاهش تولید رادیکال های آزاد و مهار مسیرهای التهابی (کاهش NF‑κB و TNF‑α)؛

• افزایش فعالیت آنزیم های آنتی اکسیدان مانند سوپراکسید دیسموتاز

مطالعات نشان داده است که GHK‑Cu می تواند اندازهٔ فولیکول مو را بزرگ تر کند و رشد مو را افزایش دهد. همچنین یون های مس در این پپتید قادرند فعالیت آنزیم ۵‑آلفا ردوکتاز نوع ۱ را تا ۹۰ ٪ مهار کنند؛ این آنزیم مسئول تبدیل تستوسترون به دی هیدروتستوسترون (DHT) است که نقش مهمی در ریزش موی آندروژنیک دارد. مهار DHT در سطح پوست سر باعث کاهش مینیاتوریزه شدن فولیکول ها می شود.

شواهد علمی

در مقالهٔ «عملکردهای بازسازی کننده و محافظتی پپتید GHK‑Cu» در International Journal of Molecular Sciences، نویسندگان گزارش می کنند که این پپتید در محصولات پوست و مو به طور گسترده استفاده می شود. GHK‑Cu قادر است رشد و ضخامت مو را افزایش داده و اندازهٔ فولیکول ها را بزرگ تر کند. همچنین این پپتید به دلیل توانایی در تنظیم بیان ژن و تحریک سنتز کلاژن و گلیکوزآمینوگلیکان ها، فرآیند ترمیم بافت را تسریع می کند. اثرات ضدالتهابی GHK‑Cu از طریق کاهش ترشح سیتوکین های التهابی و تنظیم یون های فلزی نیز به سلامت پوست سر کمک می کند.

توصیه کاربردی: بسیاری از سرم ها و تونیک های رشد مو در بازار حاوی GHK‑Cu هستند. برای استفاده مؤثر، لازم است محصول طبق دستورالعمل روی پوست سر ماساژ داده شود تا جذب بهتری داشته باشد و استفاده منظم (مثلاً روزانه یا چند بار در هفته) انجام گیرد.

۲. پپتید های کلاژن ماهی (Fish Collagen Peptides)

معرفی و مکانیسم عمل

پپتیدهای کلاژن از هیدرولیز کلاژن دریایی (معمولاً پوست یا فلس ماهی) به دست می آیند. این پپتیدها با وزن مولکولی کم، جذب بالایی دارند و می توانند به عنوان مکمل خوراکی یا مادهٔ آرایشی استفاده شوند. یک مطالعهٔ منتشر شده در سال ۲۰۲۲ در International Journal of Molecular Sciences با هدف بررسی تأثیر پپتید کلاژن ماهی (Fish Collagen Peptide – CP) بر رشد مو انجام شد. در این تحقیق، پپتیدهای کلاژن از فلس های ماهی تیلاپیا استخراج و به موش های C57BL/6 و سلول های پاپیلای درمی انسان (hDPCs) تجویز شدند.

نتایج کلیدی مطالعه

بر اساس نتایج این مطالعه:

• افزایش تکثیر سلول های پاپیلای درمی (hDPCs): درمان با پپتید کلاژن باعث شد میزان تکثیر سلول های مسئول رشد مو نسبت به گروه کنترل و حتی داروی فیناستراید افزایش چشمگیری داشته باشد

• بهبود شاخص رشد مو: در گروه هایی که دوزهای مختلف پپتید کلاژن دریافت کردند، شاخص رشد مو (Hair Growth Index) بعد از شش هفته به سطحی مشابه فیناستراید رسید

• افزایش بیان فاکتورهای رشد مو و کاهش فاکتورهای مهاری: پپتید کلاژن باعث افزایش بیان فاکتورهای رشد مانند IGF‑۱، VEGF، Krt27 و Ki67 و کاهش فاکتور مهاری TGF‑β۱ شد

• تنظیم مسیرهای سیگنالینگ: این پپتیدها مسیر Wnt/β-catenin را فعال و مسیر BMP را مهار کردند؛ دو مسیر مهم که نقش متفاوتی در فازهای چرخهٔ مو دارند

نتایج یاد شده نشان می دهد پپتیدهای کلاژن می توانند به عنوان مکمل غذایی یا ترکیب آرایشی برای پیشگیری از ریزش مو و تحریک رشد مو کاربرد داشته باشند. با این حال، باید به دوز مصرف، کیفیت محصول و مدت استفاده توجه کرد.

۳. پپتیدهای بیومیمتیک ترکیبی در محصولات ضدریزش

در سال های اخیر، شرکت های آرایشی فرمولاسیون های جدیدی از پپتیدها را عرضه کرده اند که چندین ترکیب فعال را با هم ترکیب می کنند. پروکاپیل (Procapil) و کاپیکسید (Capixyl) از معروف ترین نمونه ها هستند و در شامپوها، سرم ها و لوسیون های تقویتی استفاده می شوند.

پروکاپیل (Procapil)

پروکاپیل مجموعه ای از سه مادهٔ فعال است: بیوتینیل‑GHK (یک ماتریکین پپتیدی)، آپی جنین (فلاونوئید استخراج شده از مرکبات) و اولئانولیک اسید (مشتق شده از ریشهٔ گیاه Lovely Hemsleya) مکانیسم های پیشنهاد شده عبارت اند از:

• افزایش چسبندگی فولیکول مو: بیوتینیل‑GHK باعث تقویت پروتئین های چسباننده مانند ویمنتین، لامینین و کلاژن IV می شود و به استحکام فولیکول کمک می کند

• بهبود جریان خون پوست سر: آپی جنین موجب اتساع عروق مویرگی می شود و خون رسانی به فولیکول ها را افزایش می دهد.

• مهار تولید DHT: اولئانولیک اسید با مهار آنزیم ۵‑آلفا ردوکتاز، سطح دی هیدروتستوسترون در پوست سر را کاهش می دهد و از مینیاتوریزه شدن فولیکول جلوگیری می کند.

مطالعات ترکیبی نشان می دهند که استفاده از پروکاپیل همراه با سایر ترکیبات مانند ردنسیل و کاپیکسید می تواند اثرات مثبتی بر افزایش نسبت موهای فاز آناژن (رشد) نسبت به تلوجن داشته باشد. اگرچه برخی مطالعات محدودیت هایی مانند حجم نمونهٔ کم یا مدت زمان کوتاه دارند، اما این نتایج اولیه امیدوار کننده اند.

کاپیکسید (Capixyl)

کاپیکسید ترکیبی از استیل تترپپتید‑۳ (Acetyl Tetrapeptide‑۳) و عصاره شبدر قرمز سرشار از بایوکانین A است. این ترکیب با افزایش پروتئین های ماتریکس خارج سلولی (کلاژن III و الیاف لامینین) باعث تقویت اتصال مو به پوست سر شده و همچنین التهاب را کاهش می دهد. در یک کارآزمایی تصادفی شده، نتیجهٔ فرمولاسیون ترکیبی کاپیکسید، پروکاپیل و ردنسیل با محلول ۵ درصد ماینوکسیدیل مقایسه شد و نتایج نشان دادند که اثربخشی این ترکیب قابل مقایسه با ماینوکسیدیل ۳ درصد است و عوارض موضعی خاصی مشاهده نشد

ردنسیل (Redensyl)

ردنسیل مجموعه ای از چهار جزء فعال است: دی هیدروکوئرستین‑گلوکوزید (از درخت کاج لارج)، اپی گالوکاتچین‑گلوکوزید (مشتق چای سبز)، گلیسین و روی. این ترکیب از طریق فعال سازی سلول های بنیادی فولیکول، کاهش سیتوکین های التهابی و تامین مواد سازندهٔ کراتین موجب افزایش موهای فاز آناژن و کاهش موهای فاز تلوجن می شود. یک آزمایش دوسوکور بر روی ۲۶ مرد مبتلا به آلوپسی آندروژنیک نشان داد ۸۵ ٪ از شرکت کنندگان بهبود بالینی (افزایش ۹ ٪ موهای آناژن و ۸ ٪ افزایش تراکم مو) را در مدت سه ماه تجربه کردند

۴. پپتیدهای جدید و پژوهش های آینده

پژوهش های جدید به دنبال شناسایی پپتیدهای مؤثر دیگری هستند. یکی از این پپتیدها، پپتید APN5 است که از هورمون آدیپونکتین مشتق شده و در مطالعات اولیه نشان داده است که می تواند گیرندهٔ AdipoR1 را فعال کند و رشد فولیکول های مو را تحریک نماید. هرچند دسترسی به جزئیات این مطالعات محدود است، اما اخبار اولیه از آزمایش های بالینی حاکی از کاهش ریزش و افزایش رشد مو با استفاده از این پپتید است. همچنین پپتیدهای دیگری مانند پپتیدهای با وزن مولکولی پایین کلاژن (LMWCP) و پپتیدهای پوست ماهی آب عمیق در حال بررسی هستند. با توجه به جدید بودن این حوزه، هنوز شواهد کافی برای توصیهٔ گستردهٔ آنها وجود ندارد و نیاز به کارآزمایی های بالینی بزرگ تر احساس می شود.

نقش پپتیدها در سلامت پوست سر

علاوه بر تحریک رشد مو و کاشت مو، پپتیدها به سلامت پوست سر نیز کمک می کنند. پوست سر سالم پایه ای برای رشد موهای قوی و درخشان است. به چند سازوکار اصلی اشاره می کنیم:

1. کاهش التهاب: پپتیدهایی مانند GHK‑Cu می توانند با مهار مسیرهای التهابی مانند NF‑κB و کاهش تولید سیتوکین های IL‑۶ و TNF‑α، التهاب پوست سر را کاهش دهند. التهاب کمتر به معنای محیط مطلوب تر برای فولیکول هاست.

2. افزایش گردش خون: برخی پپتیدها (مثل پروکاپیل و آپی جنین) موجب اتساع عروق پوست سر می شوند و اکسیژن و مواد مغذی بیشتری به ریشهٔ مو می رسانند

3. ترمیم سد پوستی: پپتیدها تولید کلاژن و الاستین را تحریک می کنند؛ این امر باعث تقویت سد پوستی و حفظ رطوبت می شود. پوست سر سالم بهتر می تواند عوامل آسیب زا را تحمل کند.

4. کنترل چربی و میکروبیوم: برخی پپتیدها فعالیت ۵‑آلفا ردوکتاز را مهار می کنند و به تنظیم تولید سبوم کمک می کنند همچنین با کاهش التهاب، تعادل میکروبیوم پوست سر حفظ می شود.

نقش پپتیدها در چرخهٔ رشد مو

رشد مو سه فاز اصلی دارد: آناژن (فاز رشد فعال)، کاتاژن (فاز انتقالی) و تلوژن (فاز استراحت). هدف اغلب درمان های تقویت مو، طولانی تر کردن فاز آناژن و کوتاه کردن فاز تلوژن است. پپتیدها به روش های مختلف این چرخه را تحت تأثیر قرار می دهند:

1. فعال سازی مسیر Wnt/β‑catenin: این مسیر نقش کلیدی در ورود فولیکول به فاز آناژن دارد. پپتیدهای کلاژن ماهی در مطالعات حیوانی توانستند این مسیر را فعال کنند و رشد مو را افزایش دهند

2. مهار مسیر BMP: مسیر BMP (Bone Morphogenetic Protein) فاز استراحت (تلوژن) را طولانی می کند. پپتیدهای کلاژن با مهار این مسیر باعث می شوند فولیکول ها سریع تر وارد فاز رشد شوند

3. کاهش DHT و مهار ۵‑آلفا ردوکتاز: پپتیدهای مسی و ترکیباتی مانند پروکاپیل با مهار آنزیم ۵‑آلفا ردوکتاز و کاهش تولید DHT از کوچک شدن فولیکول ها جلوگیری می کنند

4. افزایش چسبندگی فولیکول و ماتریکس خارج سلولی: پپتیدهای ماتریکین (مانند بیوتینیل‑GHK و استیل تترپپتید‑۳) تولید پروتئین های چسباننده و لامینین را افزایش می دهند و فولیکول را محکم تر در پوست سر نگه می دارند

5. تحریک فاکتورهای رشد: بسیاری از پپتیدها بیان فاکتورهای رشد مانند IGF‑۱ و VEGF را افزایش می دهند و خون رسانی و تکثیر سلولی را بهبود می بخشند

معرفی محصولات حاوی پپتید و نحوهٔ استفاده

با شناخت مکانیسم های پپتیدها، انتخاب محصول مناسب اهمیت پیدا می کند. برخی انواع محصولات عبارت اند از:

۱. سرم ها و تونیک های پوست سر

این محصولات معمولاً حاوی پپتیدهای مسی (GHK‑Cu) یا ترکیباتی مانند پروکاپیل، ردنسیل یا کاپیکسید هستند. سرم باید مستقیم روی پوست سر تمیز استفاده شود و با ماساژ ملایم پخش شود. توصیه می شود سرم حداقل چند ساعت روی پوست سر باقی بماند تا جذب شود.

۲. شامپوها و نرم کننده ها

شامپوهای حاوی پپتید بیشتر برای پاکسازی ملایم پوست سر و آماده سازی آن استفاده می شوند. این شامپوها غالباً با عصاره های گیاهی و آمینواسیدها ترکیب می شوند. چون زمان تماس آن ها با پوست کوتاه است، نقش درمانی اصلی با سرم هاست؛ با این حال شامپوهای پپتیدی می توانند التهاب و خشکی پوست سر را کاهش دهند

۳. مکمل های خوراکی

پپتیدهای کلاژن ماهی و پپتیدهای با وزن مولکولی پایین به صورت پودر یا کپسول عرضه می شوند و به عنوان مکمل غذایی مصرف می شوند. مصرف منظم این مکمل ها، طبق مطالعات حیوانی، می تواند رشد مو را افزایش دهد. با این حال، نیاز به مطالعات انسانی بیشتر وجود دارد و قبل از مصرف باید با پزشک یا متخصص تغذیه مشورت کرد.

چگونه پپتید مناسب انتخاب کنیم؟

انتخاب پپتید مناسب به نوع ریزش مو، بودجه، سبک زندگی و تحمل پوست سر بستگی دارد. در ادامه توصیه هایی برای انتخاب و استفاده ارائه می شود:

1. مراجعه به متخصص: ابتدا علت ریزش مو (ژنتیکی، هورمونی، تغذیه ای یا ناشی از بیماری) باید مشخص شود. برخی افراد ممکن است نیاز به درمان های پزشکی مانند فیناستراید یا ماینوکسیدیل داشته باشند و استفاده از پپتیدها به عنوان درمان مکمل پیشنهاد شود.

2. بررسی ترکیبات و غلظت: محصولاتی را انتخاب کنید که درصد و نوع پپتید به وضوح مشخص شده باشد. به عنوان مثال سرمی با ۳ ٪ GHK‑Cu با مطالعات علمی بیشتری پشتیبانی می شود و اثربخشی بالاتری نسبت به محصولی با غلظت نامشخص دارد.

3. تداوم استفاده: پپتیدها معمولاً اثر فوری ندارند و نیاز به استفادهٔ مداوم (حداقل ۳ ماه) دارند تا نتایج قابل مشاهده شود. برنامه ریزی منظم و صبور بودن ضروری است.

4. ترکیب با سبک زندگی سالم: تغذیه مناسب (منابع پروتئین، ویتامین ها و املاح)، مدیریت استرس، خواب کافی و پرهیز از مواد مخدر و دخانیات عوامل مهمی هستند که باید همراه با استفاده از پپتیدها رعایت شوند. برخی رژیم های پرپروتئین جدید که وعده افزایش عضله و کاهش وزن می دهند، اگر بدون نظارت انجام شوند ممکن است به مشکلات کبدی و استخوانی منجر شوند لذا تعادل تغذیه اهمیت دارد.

محدودیت ها و نکات احتیاطی

اگرچه پپتیدها در مطالعات اولیه نتایج امیدوارکننده ای نشان داده اند، باید به محدودیت های زیر توجه کرد:

1. کم بودن حجم نمونهٔ مطالعات: بسیاری از کارآزمایی ها حجم نمونهٔ کمی دارند و نتایج آنها ممکن است قابل تعمیم به همهٔ افراد نباشد

2. مدت زمان کوتاه مطالعه: بیشتر مطالعات بین ۱۲ تا ۲۴ هفته انجام شده اند و اثرات بلندمدت و ایمنی مصرف طولانی مدت مشخص نیست.

3. ترکیب با سایر عوامل: بسیاری از فرمولاسیون ها حاوی چندین مادهٔ دیگر (ویتامین ها، عصاره ها و … ) هستند؛ بنابراین جدا کردن تأثیر دقیق پپتیدها دشوار است

4. نیاز به نظارت پزشکی: افرادی که مشکلات زمینه ای مانند اختلالات هورمونی، بارداری یا شیردهی دارند، باید قبل از استفاده از محصولات پپتیدی با پزشک مشورت کنند. همچنین امکان بروز حساسیت پوستی نسبت به برخی پپتیدها وجود دارد؛ توصیه می شود قبل از استفادهٔ گسترده تست پچ روی بخش کوچکی از پوست انجام شود.

نتیجه گیری و توصیه نهایی

پپتیدها به دلیل ساختار ساده و قابلیت نفوذ بالا، به ابزارهای مهمی در حوزهٔ مراقبت از مو و پوست سر تبدیل شده اند. پپتید مس GHK‑Cu با افزایش سنتز کلاژن، مهار DHT و خواص ضدالتهابی، مشهورترین پپتید برای رشد مو است. پپتیدهای کلاژن ماهی نیز در مطالعات حیوانی توانسته اند تکثیر سلول های پاپیلای درمی و بیان فاکتورهای رشد را افزایش دهند. فرمولاسیون های بیومیمتیک مانند پروکاپیل و کاپیکسید با ترکیب پپتیدها و عصاره های گیاهی راهکارهای جدیدی برای کنترل ریزش مو ارائه داده اند. با این حال، بیشتر این شواهد بر مطالعات کوچک یا حیوانی تکیه دارند و هنوز به تحقیقات جامع انسانی نیاز است

برای افرادی که به دنبال تقویت رشد مو هستند، توصیه می شود ابتدا با پزشک یا متخصص پوست و مو مشورت کنند و پس از تشخیص نوع ریزش، از محصولات حاوی پپتید با غلظت و کیفیت مناسب استفاده نمایند. همچنین رعایت سبک زندگی سالم، تغذیه متعادل و مدیریت استرس نقش اساسی در سلامت مو دارد. پپتیدها می توانند مکمل ارزشمندی در این مسیر باشند، اما نباید به تنهایی به عنوان درمان قطعی در نظر گرفته شوند.