هماتوکریت (HCT) نشان می دهد چه درصدی از حجم خون شما را گلبول های قرمز تشکیل می دهند. مقدار آن برای ارزیابی کم خونی ها، پلی سایتمی (افزایش RBC) و وضعیت حجم مایعات بدن مهم است و باید همراه با Hb، RBC، MCV و علائم بیمار تفسیر شود
هماتوکریت درصد حجمی گلبول های قرمز در خون است و معمولاً به صورت درصد (%) گزارش می شود.
HCT در کنار هموگلوبین (Hb) و شاخص های RBC (مثل MCV) به تشخیص کم خونی ها و افزایش گلبول قرمز کمک می کند.
کم آبی، سیگار و ارتفاع می توانند HCT را به طور کاذب بالا نشان دهند؛ بارداری و بیش حجمی پلاسما آن را پایین می آورند.
برای مشاوره رایگان دریافت خدمات
اطلاعات خود را وارد کنید
"(ضروری)" indicates required fields
قاعده سرانگشتی: HCT ≈ ۳ × Hb (همیشه دقیق نیست).
تفسیر HCT باید در کنار سایر نتایج CBC و علائم بالینی انجام شو
تعریف هماتوکریت و نحوه اندازه گیری
هماتوکریت (Hematocrit, HCT) به طور ساده نسبت حجم گلبول های قرمز به کل حجم خون (پلاسما سل تراپی) است. اگر HCT شما ۴۲٪ باشد یعنی ۴۲ درصد از حجم خون شما را RBCها تشکیل داده اند.
روش ها:
اتوآنالایزرهای CBC: رایج ترین روش؛ HCT را از روی RBC و MCV محاسبه می کنند.
فرمول تقریبی:
HCT(%) ≈ (RBC(میلیون/µL) × MCV(fL)) ÷ ۱۰روش سانتریفیوژ (Packed Cell Volume): لوله میکروهماتوکریت چرخانده می شود و لایه فشرده RBC به صورت درصد خوانده می شود (امروزه کمتر).
هماتوکریت چه تفاوتی با هموگلوبین و RBC دارد؟
Hb (هموگلوبین): مقدار پروتئین حامل اکسیژن در گلبول قرمز، با g/dL گزارش می شود.
RBC: تعداد گلبول های قرمز در واحد حجم.
HCT: حجم اشغال شده توسط RBCها.
روابط تجربی (تقریبی):
HCT ≈ ۳ × Hb (در خون سازی طبیعی و گلبول های با اندازه و رنگ طبیعی).
در برخی شرایط (مانند کم خونی ماکروسیتیک/میکروسیتیک، همولیز، کم آبی) این نسبت می شکند؛ بنابراین همیشه باید همراه با MCV، MCHC و سایر شاخص ها بررسی شود.
محدوده های معمول (به صورت عمومی)
محدوده مرجع بین آزمایشگاه ها متفاوت است؛ همیشه به رِنج همان آزمایشگاه نگاه کنید.
| گروه | محدوده های معمول HCT (%) |
|---|---|
| مردان بالغ | حدود ۴۱–۵۰% |
| زنان بالغ | حدود ۳۶–۴۴% |
| بارداری (سه ماهه ۲–۳) | تمایل به کاهش فیزیولوژیک (به دلیل افزایش حجم پلاسما) |
| نوزادان | ۵۰–۶۰% در بدو تولد، طی هفته ها کاهش می یابد |
| ساکنان ارتفاعات | ممکن است کمی بالاتر از سطح دریا باشد |
چه زمانی پزشک HCT را درخواست می کند؟
بخشی از CBC روتین یا ارزیابی کم خونی (ضعف، رنگ پریدگی، تنگی نفس).
شک به پلی سایتمی (سردرد، سرخی صورت، خارش پس از حمام گرم).
پیگیری آب زدایی/کم آبی، خونریزی حاد یا مزمن.
پایش پاسخ به درمان کم خونی یا فصد در پلی سایتمی.
ارزیابی پیش عملیاتی یا اختلالات کلیوی/قلبی/ریوی.
علت های هماتوکریت پایین
کاهش واقعی جرم RBC (کم خونی ها):
فقر آهن (شایع ترین)، کمبود B12/فولات، کم خونی های مزمن التهابی
همولیز (پارگی RBC)؛ ارثی یا اکتسابی
خونریزی حاد یا مزمن (گوارشی، قاعدگی سنگین)
کاهش نسبی به دلیل افزایش پلاسما:
بارداری (همودیلوشن فیزیولوژیک)
مصرف بیش ازحد مایعات و بیش حجمی (نارسایی قلب/کلیه)
سرنخ های افتراقی با شاخص ها:
MCV پایین + HCT پایین → کم خونی میکروسیتیک (اغلب آهن).
MCV بالا + HCT پایین → کم خونی ماکروسیتیک (B12/فولات، الکل، داروها).
MCV نرمال + HCT پایین → خونریزی حاد/بیماری مزمن/همولیز.
علت های هماتوکریت بالا
افزایش واقعی جرم RBC:
پلی سایتمی ورا (PV) – اختلالِ افزایش تولید RBC در مغز استخوان.
پلی سایتمی ثانویه – به دلیل هیپوکسی مزمن (بیماری ریه، آپنه خواب، زندگی در ارتفاعات) یا تولید زیاد اریتروپویتین (تومورها، داروها).
افزایش نسبی به دلیل کاهش پلاسما:
کم آبی/تعریق شدید/اسهال/استفراغ
سیگار سنگین (همراه با کربوکسی هموگلوبین و هیپوکسی بافتی)
استرس حاد یا سوختگی ها (نوسان حجم پلاسما)
چرا مهم است؟
HCT بسیار بالا (مثلاً >۵۵% در برخی آزمایشگاه ها) می تواند ویسکوزیته خون را زیاد کند و خطر ترومبوز/عوارض قلبی–عروقی را بالا ببرد؛ تصمیم گیری بالینی به سن، علائم و تشخیص زمینه ای وابسته است.
نکات مهم در تفسیر و خطاهای رایج
وضعیت آب بدن: کم آبی → HCT کاذباً بالا؛ بیش حجمی → کاذباً پایین.
نمونه مویرگی vs وریدی: نمونه گیری از انگشت/پاشنه ممکن است کمی متفاوت از خون وریدی باشد.
خون گیری با تورنیکه سفت و طولانی → هموکنسانتره و HCT بالاتر کاذب.
لخته شدن نمونه/لیپمی شدید/همولیز → نتایج نادرست.
قاعده ۳× (HCT ≈ ۳×Hb) همیشه برقرار نیست؛ اگر اختلاف زیاد بود، به خطا یا اختلال ایندکس ها شک کنید.
اندازه RBC (MCV) و غلظت Hb (MCHC) بر نسبت های HCT/Hb اثر می گذارند.
داروها/وضعیت ها: اریتروپویتین، تستوسترون، دیورتیک ها، سیگار، ارتفاع.
چک لیست تفسیر عملی:
علائم بیمار؟ (سردرد، خستگی، تنگی نفس، سرگیجه)
Hb، RBC، MCV، MCHC و رتیکولوسیت ها کنار HCT دیده شده؟
علل حجمی (کم آبی/بیش حجمی) رد شده؟
روند زمانی آزمون ها (ترِند) بررسی شده؟
HCT در بارداری، کودکان و ارتفاع
بارداری: حجم پلاسما سریع تر از جرم RBC زیاد می شود → HCT پایین تر فیزیولوژیک. پایش کم خونی فقر آهن اهمیت دارد.
نوزادان/شیرخواران: HCT بدو تولد بالاست و طی چند هفته کاهش می یابد (فیزیولوژی طبیعی).
ارتفاعات/ورزشکاران استقامتی: پاسخ سازشی با افزایش اریتروپویتین و بالا رفتن HCT؛ مرجع محلی اهمیت دارد.
چطور برای آزمایش آماده شویم؟
هیدراته بمانید (مگر خلافِ دستور پزشک).
اگر قرار است CBC ناشتا انجام شود، طبق دستور عمل کنید.
فهرست داروها/مکمل ها (از جمله آهن، ویتامین ها، تستوسترون، دیورتیک ها) را به آزمایشگاه و پزشک اطلاع دهید.
از فعالیت بسیار شدید بلافاصله قبل از خون گیری پرهیز کنید؛ تورنیکه طولانی نماند.
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟ (Red Flags)
تنگی نفس، درد قفسه سینه، سیاهی رفتن چشم/سنکوپ، سردرد شدید یا علائم عصبی همراه با HCT بسیار بالا یا پایین.
کاهش سریع HCT بعد از جراحت/خونریزی.
زردی/ادرار تیره/درد شکم (شبه همولیز).
خستگی شدید، تپش قلب، رنگ پریدگی واضح (کم خونی علامت دار).
سناریوهای کوتاه آموزشی
سناریو ۱ (HCT پایین + MCV پایین): جوانی با خستگی و ریزش مو – فریتین پایین → کم خونی فقر آهن.
سناریو ۲ (HCT پایین + MCV بالا): فردی با مور مور دست/پا و التهاب زبان – B12 پایین → کم خونی مگالوبلاستیک.
سناریو ۳ (HCT بالا + SaO2 پایین): مرد سیگاری با خرخر شبانه – تست خواب مثبت → پلی سایتمی ثانویه به آپنه خواب.
سناریو ۴ (HCT بالا + دهیدراسیون): کار در فضای گرم با تعریق شدید → پس از هیدراتاسیون، HCT به حد طبیعی نزدیک می شود.
جمع بندی
هماتوکریت نشان دهنده حجم نسبی گلبول های قرمز در خون است و در کنار Hb، RBC و شاخص های گلبولی برای تشخیص و پیگیری کم خونی ها، پلی سایتمی و تغییرات حجم مایعات حیاتی است. تفسیر آن باید متکی بر کلّ CBC، علائم بیمار و سابقه باشد. هر عدد خارج از محدوده، الزاماً بیماری نیست و می تواند ناشی از کم آبی، بارداری، ارتفاع یا خطاهای نمونه گیری باشد. برای تصمیم گیری درمانی، به پزشک مراجعه کنید.
